Świąteczne zwyczaje i ciekawostki, czyli Wigilia na przestrzeni wieków

Choć w znaczenie słowa „tradycja” wpisana jest niezmienność, to z roku na rok każda z nich ulega subtelnym modyfikacjom, pod wpływem zmian zachodzących w nas samych i we współczesnym świecie. Niespodzianką mogłaby okazać się Wigilia sprzed zaledwie kilku dekad, jeśli mielibyśmy szansę w niej uczestniczyć. Które aspekty świętowania bożonarodzeniowego są zupełnie nowe, a które przetrwały kilkanaście wieków, aż do dziś? Z pewnością jest wiele rzeczy, których o tym wyjątkowym święcie jeszcze nie wiemy.

Pochłonięci corocznymi przygotowaniami do Bożego Narodzenia z pewnością nie znajdujemy wielu chwil na refleksję i bliższe zapoznanie się z historią tego najpopularniejszego na całym świecie święta. To obchodzone często niezależnie od poglądów religijnych święto jest prawdopodobnie jednym z najbardziej rodzinnych dni w roku, kiedy cała nasza uwaga kierowana jest ku najbliższych. Dla urozmaicenia oczekiwania na pierwszą gwiazdkę warto poznać zarówno okoliczności jego powstania, nietypowe zwyczaje oraz zmiany, jakim podlegało na przestrzeni wieków.

Boże Narodzenie: Czas i miejsce akcji

Mimo, że daty najważniejszych świąt znamy doskonale na pamięć, rzadko kiedy zastanawiamy się nad wskazaniem tego, a nie innego dnia do celebrowania określonych wydarzeń. Sprawa jest dość prosta w przypadku stosunkowo świeżych świąt, jak Dzień Kobiet obchodzony od 110 lat, jednak wszystko komplikuje się, gdy mamy do czynienia z dwoma tysiącleciami. Szczególnie, że w żadnej z czterech ewangelii tak ścisły dzień narodzin Jezusa Chrystusa nie jest podany. 25 grudnia stanowi datę umowną, ustaloną w IV wieku. Na jej wybór miała wpływ symbolika związana z przesileniem zimowym, kiedy dzień staje się na powrót dłuższy i przezwycięża ciemność nocy, a które przypadało w ówczesnym kalendarzu właśnie na 25. grudnia. 24. grudnia stanowił szczególny dzień także w tradycji słowiańskiej. Obchodzone w tym czasie Szczodre Gody były nie tylko czasem zwycięstwa światła nad nocą, ale i początkiem nowego roku.
Boże Narodzenie obecnie należy do świąt nieruchomych, jednak nie zawsze tak było. Dawniej nie uznawano celebrowania wigilii w niedzielę, gdyż zgodnie z religią wykluczała ona jednoczesne zachowanie postu w czasie wieczerzy. W tak wyjątkowych sytuacjach Wigilia przenoszona była o dzień wcześniej – na sobotę, co jednocześnie wydłużało czas świętowana o dodatkowy dzień. Co ciekawe, będące miejscem narodzin zarówno Jezusa, jak i króla Dawida Betlejem z niewielkim prawdopodobieństwem prezentowało się w śnieżnej odsłonie w roku 0 n.e. Średnie temperatury w tym zlokalizowanym nieopodal Morza Śródziemnomorskiego mieście zimą bardzo rzadko spadają poniżej 10 stopni, a już ze znikomym prawdopodobieństwem poniżej zera. Śniegowe krajobrazy szopki bożonarodzeniowej mogą mieć źródła wschodnioeuropejskie, gdzie srogie zimy w grudniu, przynajmniej dawniej, zdarzały się tutaj bardzo często.

Wigilia z dreszczykiem

Choć Boże Narodzenie jest świętem niewątpliwie chrześcijańskim, wiele z doskonale znanych nam zwyczajów i przesądów ma swoje źródło w ludowych tradycjach o na wpół-pogańskich korzeniach. Bardzo znana tradycja związana z pozostawianiem dodatkowego nakrycia na stole dla niespodziewanego gościa jeszcze w XIX wieku była formą ugoszczenia duszy zmarłych, które w tym dniu miałyby pojawiać się przy stole wraz z bliskimi. Wierzono, że w ten dzień, spoglądając do pokoju przez dziurkę od klucza można ujrzeć niedawno zmarłych przy stole wraz z resztą rodziny. Na szczęście nie wszystkie wierzenia przywodzą na myśl dzieła romantyków czy literaturę gotycką. Do bardziej optymistycznych należy zwyczaj okazywania życzliwości w czasie Świąt, by nadchodzący rok był pomyślny, ukrywanie grosika w jednym z uszek „na szczęście” oraz przechowywanie w portfelu łusek karpia, mających także przynosić dobrobyt.

Współczesna kolacja tradycyjna

Obejmujące dwanaście potraw menu wigilijne dziś w większości domów prezentuje się znacznie skromniej. Wynika to zarówno ze zmiany stylu życia, gustów kulinarnych domowników, jak i skłanianiu się ku nie marnowaniu żywności. Dawniej wierzono, że spróbowanie każdej z 12 potraw przyniesie szczęście i dobrobyt. Dziś nie musimy już prezentować na stole wszystkich płodów ziemi, ponieważ mamy do nich znacznie łatwiejszy dostęp, niż miało to miejsce kilkaset lat temu. – Co ważne, teraz nie tylko składniki mamy na wyciągnięcie ręki, ale wręcz i gotowe potrawy. Przykładowo, gotowany niegdyś na bazie nastawionego dwa tygodnie wcześniej zakwasu z buraków barszcz czerwony obecnie bez trudu dostaniemy w każdym sklepie – mówi Beata Mielcarek z firmy Profi. – Klarowny barszcz czerwony z soku z polskich buraków ćwikłowych i polskich jabłek cechuje się doskonałym zachowaniem harmonii pomiędzy smakiem słodkim i kwaśnym. A dodatek tradycyjnych, polskich przypraw sprawia, że stanowi on kompletne danie, bez konieczności doprawiania, które wystarczy jedynie podgrzać. W ten sposób mniej czasu spędzimy w kuchni, a więcej poświęcimy go najbliższym – dodaje ekspert.
Jedną z zaskakujących rzeczy może być fakt, że wigilijny post jest jedynie elementem polskiej obyczajowości i przywiązania do tradycji. Nie wynika on jednak z prawa kanonicznego, a stanowi raczej formę zachęty do wstrzymania się od dań mięsnych tego dnia. Warto jednak zachować umiar przy wigilijnym stole, ponieważ tuż po 24 grudnia czekają nas jeszcze dwa kolejne dni wyśmienitego biesiadowania. Nie wspominając o słodkościach, które z dużym prawdopodobieństwem odnajdziemy po kolacji pod choinką.

Więcej informacji o produktach doskonałych na Boże Narodzenie, i nie tylko, na www.profi.pl.

/źródło - /